13 Μάι Η σημειολογία του τομέα εξόρυξης μαρμάρου μέσα στην κρίση!
Πηγή: Capital.gr
Αρθογράφος:
Του Δρ. Τζεφέρη Πέτρου*
Ο τομέας του μαρμάρου συνιστά μια ελπίδα μέσα στην οικονομική κρίση. Όχι μόνο ως αριθμητικό μέγεθος αλλά και ως συμβολισμός. Διότι δεν ήταν ένας παραδοσιακός παραγωγικός τομέας που συνέχισε απλά και τυχαία την αναπτυξιακή του πορεία, business as usual, αλλά που χρειάστηκε και χρειάζεται καθημερινά μια δυναμική αλλαγών αυξάνοντας την εξωστρέφεια, την ευελιξία του και την ανταγωνιστικότητά του σε διεθνές επίπεδο. Γιατί σε μια χώρα που το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η ανεργία και η έλλειψη παραγωγικής βάσης, προσφέρει στην πραγματική οικονομία, ειδικότερα την τοπική οικονομία και τη συγκράτηση του πληθυσμού στην ύπαιθρο. Γιατί επιτυγχάνει σχετικά υψηλή παραγόμενη αξία ανά απασχολούμενη έκταση γης σε σχέση με άλλες οικονομικές δραστηριότητες. Γιατί ακόμη λειτουργεί με πολλαπλασιαστή απασχόλησης πάνω από 3, δηλ. για κάθε μία θέση εργαζόμενου στον συγκεκριμένο τομέα στην τάδε περιοχή, δημιουργούνται και συντηρούνται 3 και πλέον συνολικά θέσεις εργασίας σε διάφορους άλλους κλάδους της περιφερειακής οικονομίας.
Ας δούμε λοιπόν αναλυτικότερα τα βασικά δεδομένα της επιτυχίας, αλλά και τα αδύνατα σημεία και τις τυχόν απειλές που υφίστανται σε μια συνοπτική swot ανάλυση του τομέα μαρμάρου: 1. Δυνατά σημεία (Strengths), 2. Αδύνατα σημεία (Weaknesses), 3. Ευκαιρίες (Opportunities), 4. Απειλές (Threats).
1.Καταρχήν υπάρχει η βάση, το εξαιρετικής ποιότητας και ποικιλίας ελληνικό μάρμαρο, ειδικά το λευκό που συνιστά διαχρονικό ζητούμενο από την παγκόσμια αγορά. Το ίδιο μάρμαρο που υπηρέτησε τα αριστουργήματα της γλυπτικής και της αρχιτεκτονικής της αρχαίας Ελλάδας χρησιμοποιείται και σήμερα. Τότε ήταν Παρθενώνας, το Ερέχθειο, η Αφροδίτη της Μήλου, ο Ερμής του Πραξιτέλη κ.α. Τώρα είναι το μεγάλο τζαμί στο Αμπού Ντάμπι, οι reflection towers στη Σιγκαπούρη, το Εθνικό Κοινοβούλιο του Ουζμπεκιστάν, οι τόποι προσευχής στη Μέκκα και Μεδίνα (Σαουδική Αραβία) και το Μπαχάι της Ινδίας, το εμπορικό κέντρο στην περιοχή Burj του Ντουμπάι, o ουρανοξύστης 280 στην Park Αvenue και το κτίριο της General Motors στη Νέα Υόρκη, ο ουρανοξύστης Lotus στη Ντόχα του Κατάρ και δεκάδες άλλα μεγάλα έργα. Όλα τα εμβληματικά αυτά οικοδομήματα ανά τον κόσμο είναι επενδυμένα με ελληνικό μάρμαρο.
Τότε ήταν τα λατομεία της Πεντέλης, της Πάρου, της Νάξου, της Τήνου, των Κροκεών, της Χασάμπαλης αλλά και της Θάσου, τώρα είναι κυρίως τα λατομεία του Βώλακα, της Καβάλας αλλά και των Κυκλάδων, της Θάσου κλπ. που συναγωνίζονται σε ποιότητα το αρχαίο μάρμαρο. Μάλιστα, ειδικά για το λευκό μάρμαρο, η περιοχή Δράμα-Καβάλα-Θάσος είναι η πιο παραγωγική, από όπου εξορύσσεται το 90% της εγχώριας και το 50% του συνόλου της παραγωγής Λευκού μαρμάρου παγκοσμίως. Μπορεί να μην υπάρχουν πλέον οι φημισμένοι τεχνίτες και γλύπτες της εποχής εκείνης, υπάρχει όμως το μάρμαρο που σιγά-σιγά ξανακερδίζει την εμπιστοσύνη του κατασκευαστικού κόσμου και τις παγκόσμιες αγορές. Επιπλέον, η βελτίωση της ποιότητας ζωής και η παράλληλη εξέλιξη της τεχνολογίας στην εξόρυξη, στην κατεργασία, στην κοπή, στο φινίρισμα και στις λοιπές εφαρμογές του μαρμάρου, έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο, αφού πλέον οι κατασκευαστές διαθέτουν όλα τα τεχνικά μέσα για να εφαρμόσουν μια αρχιτεκτονική/εικαστική πρόταση που δεν ήταν εφικτή και υλοποιήσιμη σε άλλες εποχές.
Μια τέτοια στροφή προς τον πελάτη απανταχού της γης δεν απαιτεί την έμπνευση και την εφευρετικότητα του …Ικτίνου και του Καλλικράτη ούτε την γλυπτική δεινότητα του Φιλιππότη και του Χαλεπά. Απαιτεί όμως πολιτική και αποτελεσματικές θεσμικές ρυθμίσεις ώστε το ελληνικό μάρμαρο να εξορύσσεται ορθολογικά και επαρκώς, με βιώσιμες και ασφαλείς πρακτικές και να αποτελεί ανταγωνιστικό προϊόν σε διεθνές επίπεδο προς όφελος της εθνικής οικονομίας.
Στον κλάδο του μαρμάρου σήμερα, δραστηριοποιούνται 150 επιχειρήσεις σε μεγάλο βαθμό εξαγωγικές οι οποίες επιτυγχάνουν συνολικά εξαγωγές πάνω από 300 εκατ. ευρω ετησίως κυρίως προς την Κίνα, χώρες της Μέσης Ανατολής, τις ΗΠΑ και σε μικρότερο βαθμό στην ευρωπαϊκή αγορά.
Ενδεικτικά, μόνο στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης, υφίστανται 5 ενεργά λατομικά κέντρα μαρμάρου όπου λειτουργούν περισσότερα από 135 λατομεία (200 άδειες εκμετάλλευσης) καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής αλλά και των εξαγωγών της χώρας σε ποσότητα και αξία (άνω του 90%), ενώ οι εργαζόμενοι της συγκεκριμένης περιφέρειας στον κλάδο εκτιμώνται σε 3.000-4.000 άτομα και 2000 έμμεσα απασχολούμενοι σε συναφείς δραστηριότητες (όπως συντηρήσεις εξοπλισμών, μεταφορείς, προμήθειες καυσίμων κλπ.) και χωρίς να συμπεριλαμβάνονται οι εργαζόμενοι σε μη συναφείς δραστηριότητες λόγω πολλαπλασιαστή απασχόλησης. Η παραγωγή ογκομαρμάρων μόνο για την Περιφέρεια αυτή ξεπέρασε τα τελευταία χρόνια τα 250 χιλ. κυβ. μ. ετησίως ενώ τα μισθώματα που εισπράττει η Πολιτεία από την συγκεκριμένη περιοχή είναι περίπου 5 εκατ. ευρω ετησίως.
2. Εντούτοις δεν ήταν και δεν είναι όλα τα πράγματα ρόδινα. Καταρχήν, σε αντίθεση με τον εξαγωγικό προσανατολισμό, η εγχώρια αγορά ογκομαρμάρου εμφανίζει διαχρονική πτώση από το 2008 και μετά με σωρευτική μείωση της τάξης του 30%. Επίσης η ανάγκη επενδύσεων με υψηλή ένταση κεφαλαίου ώστε ο τομέας να ανταποκρίνεται στον διεθνή ανταγωνισμό και τις απαιτήσεις για σύγχρονο τεχνολογικό εξοπλισμό καθώς και οι υποχρεωτικές απαιτήσεις ασφάλειας και πιστοποίησης με βάση το αυστηρό Ευρωπαϊκό πλαίσιο υγείας και ασφάλειας της εργασίας διαμορφώνουν το “πάζλ” των αδυναμιών που πρέπει να επιλυθεί θετικά. Υπάρχουν επίσης προβλήματα ρευστότητας και προσαρμοστικότητας των επιχειρήσεων αλλά και ζητήματα της Πολιτείας που σχετίζονται με την αδειοδότηση των λατομικών χώρων του μαρμάρου, την αποκατάσταση του περιβάλλοντος και την διαχείριση των στείρων σε μια δραστηριότητα με βαθμό αποληψιμότητας χρήσιμου ορυκτού το πολύ 10-15%.
Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει εταιρεία του κλάδου μετά από 40 χρόνια δυναμικής επιχειρηματικής παρουσίας, επιβεβαιώνουν τα ανωτέρω. Επίσης το γεγονός ότι ενώ λίγες δεκαετίες πριν ορισμένες περιοχές έσφυζαν από μαρμαρική δραστηριότητα (όπως πχ. ο Τρανόβαλτος Κοζάνης και γενικότερα η Δυτική Μακεδονία, η περιοχή των Ιωαννίνων, της Ηπείρου γενικότερα, τα Καρναζέικα-Δίδυμα Αργολίδος, το Πήλιο κλπ) εντούτοις σήμερα, και χωρίς να έχει μειωθεί η ποιότητα, η ποικιλία και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του μαρμάρου των περιοχών αυτών, η εξορυκτική δραστηριότητα έχει περιοριστεί συντριπτικά και σε ορισμένες περιπτώσεις έχει σχεδόν μηδενιστεί.
Καθίσταται προφανές ότι απαιτείται ευελιξία και προσαρμοστικότητα στις νέες απαιτήσεις και τα νέα δεδομένα όποια κι αν είναι αυτά. Επίσης, όπως επισημαίνουν οι ειδικότεροι export managers, βασικές προτεραιότητες αποτελούν ο στρατηγικός προσανατολισμός (45,8%), ο προσανατολισμός στον πελάτη (45,8%), η εμπειρία από πολλαπλές κουλτούρες (39,8%), οι επικοινωνιακές δεξιότητες (33,9%) αλλά και το ισχυρό εμπορικό/marketing background (31,4%). Αυτά είναι τα στοιχεία που κατά τεκμήριο διαθέτουν οι επιχειρήσεις που αντέχουν σήμερα στην κρίση.
Ως προς την αδειοδότηση και τις αρμοδιότητες της πολιτείας, είναι σημαντικό πέραν της απλοποίησης αλλά και της κωδικοποίησης του θεσμικού πλαισίου, να επισημανθεί και η ανάγκη για τις ευπρόσωπες και αποτελεσματικές διοικητικές δομές αδειοδότησης. Δεν μπορείς να εξυπηρετείς έναν τέτοιο τομέα, με αναπτυξιακή δυναμική στη διεθνή αγορά αλλά και με τέτοια αδειοδοτική δυσκολία, με τις δομές του δημοσίου που υπάρχουν σήμερα. Δηλ. κάποιους ανθρώπους στις Απ. Διοικήσεις και τις Περιφέρειες, χωρίς εξειδίκευση και ελάχιστους ανθρώπους στην κεντρική διοίκηση, εξειδικευμένους αλλά ανήμπορους να ανταποκριθούν στα πολύπλευρα ζητήματα που ανακύπτουν. Ούτε μπορείς, όπως εξηγήθηκε σε άλλη θέση, να καταργήσεις την αδειοδότηση, αυτό δεν είναι λύση είναι απλά μια κατρακύλα προς την κατεύθυνση του Τρίτου και του Τέταρτου κόσμου…
Tέλος τα ζητήματα ασφάλειας αποτελούν διαχρονική πρόκληση που στις μέρες μας διευρύνονται περαιτέρω λόγω εντατικοποίησης της εξόρυξης, προώθησης της εξόρυξης “σήραγγας” (υπόγεια εκμετάλλευση) αλλά και αυξημένης χρήσης μηχανοποιημένου εξοπλισμού. Το ευχάριστο είναι ότι φαίνεται ότι οι ίδιες οι κλαδικές επιχειρήσεις, τουλάχιστον οι ηγέτιδες εξ αυτών και οι σύνδεσμοί τους, έχουν κατανοήσει τον ρόλο τους στο θέμα αυτό, και προωθούν κινήσεις προς την προάσπιση του υπέρτατου εργασιακού αγαθού: της ασφάλειας και της ανθρώπινης ζωής. Ενδεικτικά: εδώ και εδώ.
3.Υπάρχουν όμως και ευκαιρίες. Καταρχήν η συγκυρία είναι θετική. Το μάρμαρο και η φυσική πέτρα, υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν ευρύτατα στην αρχιτεκτονική και τις καλές τέχνες, άρχισαν να κατακτούν και πάλι τους κατασκευαστές, του αρχιτέκτονες αλλά και τους διακοσμητές και να παίρνουν τη θέση που τους αξίζει ανάμεσα στα άλλα δομικά υλικά. Ένα υλικό που επί δεκαετίες θεωρούνταν “ψυχρό” και ακριβό κατάλληλο μόνο για υπερπολυτελή γούστα και ταφικά μνημεία, έρχεται στην εποχή μας να πείσει ότι δεν είναι και τόσο απρόσιτο για τις οικονομικές δυνατότητες του μέσου πολίτη.
Έτσι, το μάρμαρο επανέρχεται και πάλι στο προσκήνιο τόσο για τις κλασικές οικοδομικές εφαρμογές (επενδύσεις, δαπεδοστρώσεις, ορθομαρμαρώσεις κ.α.), όσο και τις πλέον εξεζητημένες που αφορούν διακόσμηση και καλλιτεχνία. Η αναμφισβήτητη υπεροχή του στην αντοχή, στη συντήρηση, ακόμη και στο κόστος του σε σχέση με άλλα ανταγωνιστικά υλικά κι επιπλέον, η αισθητική ομορφιά του, οι φυσικοί χρωματισμοί και η ικανότητά του να “δένει” με άλλα υλικά, είναι στοιχεία που αναγνωρίζονται όλο και περισσότερο από τους κατασκευαστές αλλά και τους λοιπούς εμπλεκόμενους στην αγορά μαρμάρου.
Τα μεγάλα κατασκευαστικά έργα πχ. επέκταση μετρό Αθήνας, μετρό Θεσ/κης, projects στο χώρο του real estate κ.α. αλλά και ο αναπτυξιακός/επενδυτικός νόμος 4399/2016 αποτελούν ευκαιρίες που δεν πρέπει να πάνε χαμένες.
Επίσης η αξιοποίηση των παραπροϊόντων είναι μια “win-win” διαδικασία με διττό στόχο, αφενός εκμετάλλευση και αφετέρου συμβολή στην περιβαλλοντική διάσταση που σχετίζεται με την ορθολογική και κερδοφόρα διαχείριση των εξορυκτικών αποβλήτων. Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι παρότι ο βαθμός αποληψιμότητας των κοιτασμάτων μαρμάρου είναι μικρός και η ποσότητες των στείρων σημαντικές, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από τις εκμεταλλεύσεις μαρμάρου είναι περιορισμένες σε σχέση με άλλους τύπους εκμεταλλεύσεων και αφορούν κυρίως σε θέματα αισθητικής αλλοίωσης του τοπίου. Δεν υπάρχουν εδώ προβλήματα όπως η όξινη απορροή, τα επικίνδυνα απόβλητα, οι δονήσεις από τις ανατινάξεις, η σκόνη κατά την εξόρυξη κλπ. Επίσης η δυνατότητα υπόγειας εξόρυξης μαρμάρου περιορίζει την οπτική ρύπανση και ελαχιστοποιεί την παραγωγή απορριμμάτων. Αρα το περιβαλλοντικό ζήτημα είναι διαχειρίσιμο και στην περίπτωση επωφελούς αξιοποίησης των παραπροϊόντων μπορεί τελικά να αποτελέσει και ευκαιρία!
4.Τέλος υπάρχουν κίνδυνοι και ενδεχομένως απειλές που σε κάθε περίπτωση συνδυάζονται με τις αδυναμίες και τις διαχρονικά εφαρμοσθείσες κακές πρακτικές οι οποίες δεν συνάδουν με την δυναμική και το momentum του κλάδου. Δυστυχώς, η έκθεση στον διεθνή ανταγωνισμό και ειδικότερα με Ασιατικές χώρες και χώρες που γενικά επιδοτούν παντοιοτρόπως τον τομέα (πχ. τις εξαγωγές, τις προσλήψεις, τη συμμετοχή σε διεθνείς εκθέσεις κλπ.) αποτελεί κίνδυνο όσο δεν λαμβάνεται μέριμνα για την προστασία των ελληνικών προϊόντων. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να τεθεί ως προτεραιότητα η χρήση ελληνικού μαρμάρου και πέτρας τουλάχιστον στα δημόσια ή μεγάλα έργα, κάτι που γίνεται πχ. στη γειτονική Τουρκία, με αποτέλεσμα να βάζουμε τελικά Τούρκικα μάρμαρα σε ελληνικά σχολεία και να προορίζουμε τα δικά μας μάρμαρα αποκλειστικά σε αγορές του εξωτερικού! Αντιστοίχως, δεν υφίστανται προδιαγραφές και οδηγίες κατασκευής τουριστικών καταλυμάτων που να προκρίνουν το ελληνικό μάρμαρο και την ελληνική παραδοσιακή πέτρα σε αντίθεση με τους Ιταλούς, Τούρκους κ.α.
Με τον τρόπο αυτό η ελληνική μαρμαρική παράδοση αποδημεί σιγά-σιγά διακοσμώντας ξένα τοπία και χώρους που ελάχιστοι πλέον γνωρίζουν την προέλευση του μαρμάρου ή ενδιαφέρονται να τα συσχετίσουν με την Ελλάδα. Ποιος θα θυμάται, για παράδειγμα, μετά από χρόνια τη χρήση του ιταλικού τραβερτίνη (romano clasico) στο Getty Center στο Los Angeles (ήδη από το 1997 πολλοί ίσως έχουν λησμονήσει την προέλευση!) ενώ δεν ισχύει το ίδιο όταν ο ίδιος περίφημος ιστορικός τραβερτίνης από το Tivoli της Ρώμης κοσμεί το γειτονικό Colosseum, το μεγαλύτερο γνωστό κτίριο που οι Ρωμαίοι έφτιαξαν με το δικό τους υλικό! Το ίδιο ισχύει και για την δική μας Ακρόπολη και το Πεντελικό μάρμαρο, το οποίο επίσης έχει ταξιδέψει στα πέρατα του κόσμου, όμως η ταύτισή του με την ιστορία αλλά και συγκεκριμένα έργα της γλυπτικής και της αρχιτεκτονικής της Αρχαίας Ελλάδας, το καθιστά περιζήτητο ακόμη και σήμερα.
Μπορεί λοιπόν το ελληνικό μάρμαρο να γίνεται πολίτης του …κόσμου, αλλά με τον τρόπο αυτό “ξενιτεύεται” και ενσωματώνει πλέον ως φορέας άλλες καλλιτεχνικές τεχνοτροπίες και την αισθητική κουλτούρα της κάθε περιοχής όπου εγκαθίσταται. Ευτυχώς αυτό το τελευταίο έχει διπλή ανάγνωση, σύμφωνα με την οποία το ελληνικό μάρμαρο εκεί στην ξένη γη παρά τον “ξενιτεμό” του, καθίσταται (διαχρονικός και αναλλοίωτος) πρεσβευτής της Ελλάδας και κράχτης του ελληνικού τουρισμού, κάτι που σε τελική ανάλυση μας παρηγορεί!
Τέλος, η εστίαση της παραγωγικής δραστηριότητας σε ένα τόπο (Αν. Μακεδονία-Θράκη) και η εν συνεχεία εμπορία ακατέργαστων κυρίως προϊόντων και μάλιστα με έναν βασικό αποδέκτη δηλ. την Κίνα, αποτελεί επίσης έναν κίνδυνο. Τα μονοψώνια ή ολιγοψώνια όπως και οι αναπτυξιακές μονοκαλλιέργειες αποτελούν ακραίες περιπτώσεις ατελούς ανταγωνιστικής αγοράς που τελικά δεν μπορούν να επιβιώσουν διαχρονικά. Πάντως η θετική συγκυρία για το ελληνικό μάρμαρο είναι κι αυτή δυναμική, δεν μπορεί να διαρκέσει για πάντα και για το λόγο αυτό απαιτείται η πλήρης εκμετάλλευσή της στην παρούσα χρονική περίοδο.
Συμπερασματικά, ο τομέας μαρμάρου και φυσικών διακοσμητικών πετρωμάτων παρότι χαρακτηρίζεται από ιδιαιτερότητες μπορεί να μας δώσει την κατάλληλη ελπιδοφόρα σημειολογία μέσα στην κρίση. Γενικότερα, η σημειολογία της ύπαρξης μιας ορυκτής πρώτης ύλης (ΟΠΥ) με ισχυρή ζήτηση στην διεθνή αγορά είναι κάτι που θα πρέπει να αξιολογηθεί αναλόγως ως επενδυτικό συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με άλλους τομείς αλλά και άλλες χώρες που δεν διαθέτουν κάτι τέτοιο. Για παράδειγμα, η Εσθονία πουλάει προϊόντα Τεχνολογίας Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ ) τα οποία έχει αναπτύξει η ίδια από το μηδέν, εμείς εδώ έχουμε το προϊόν (κοίτασμα) “έτοιμο” και το οποίο μας “καλεί να το εξορύξουμε”, για να θυμηθούμε τον περίφημο ιψενικό ήρωα “Τζον Γαβριήλ Μπόργκμαν”. Κάτι αντίστοιχο ισχύει και για τον τουρισμό. Η φυσική ομορφιά του τοπίου, η θάλασσα και ο ήλιος δεν είναι ένα δικό μας προϊόν, είναι ένα “προϊόν” που το βρήκαμε σχεδόν έτοιμο και καλούμαστε να το διατηρήσουμε και να το διαχειριστούμε.
Φυσικά, όπως και στην περίπτωση του τουρισμού, δεν αρκεί απλά να “τεμαχίσουμε κομμάτια” του εδάφους και του υπεδάφους και να τα εξάγουμε, δεν μας συμφέρει άλλωστε. Υπάρχουν κανόνες τόσο για την εξόρυξη, όσο και για την επεξεργασία, και εδώ υπεισέρχεται η πολύφερνη βιωσιμότητα και η βιώσιμη ανάπτυξη. Ομως σε μια χώρα που ουσιαστικά δεν διαθέτει αναπτυξιακή υποδομή, ο τομέας αυτός-όπως προφανώς και ο τουρισμός-αποκτά ειδικό ενδιαφέρον και δύναται να αποτελέσει “θρυαλλίδα” έναρξης του θετικού κλίματος. Αν συνδυαστεί με κατάλληλες ενέργειες θεσμικού χαρακτήρα (χρηματοδοτικά εργαλεία, αδειοδοτικό κλπ) αλλά και προώθησης που σχετίζονται με την καινοτομία, εξωστρέφεια και τον περιορισμό του περιβαλλοντικού αποτυπώματος, ο τομέας μαρμάρου μπορεί να αποτελέσει ένα ζωντανό παράδειγμα προς μίμηση στα ζοφερά χρόνια της κρίσης.
*Ο Δρ. Πέτρος Τζεφέρης είναι συγγραφέας, διευθυντής ΥΠΕν, www.oryktosploutos.net.